Merkez bankası dijital para birimi (CBDC) nedir? Kripto paralardan farkı ne? Ne işe yarar? Dünyanın çoğunluğunda merkez bankaları tarafından oluşmuş olan dijital para birimi, oluşturulduğu ülkenin yasal para birimini olan dijital olarak temsil eder. Çoğunlukla dağıtık defter teknolojisi (DLT) tabanlı olan Token’lara merkez bankası dijital para birimi (CBDC) denilmektedir.
CBDC’ler, en kolay anlamıyla bir ülkenin para birimini temsil etmek için basılan dijital para birimidir. Çoğu CBDC, kripto paralarla birebir aynı teknolojiyi kullanmış olsa da , iki varlık sınıfı baz alınması açılardan birbirinden ayrılmaktadır.
CBDC ve Kripto paraların farkı nedir ?
2010’lu senelerde hayatımıza giren kripto para birimi Bitcoin gibi kripto paralar, finans sektöründe sarsıcı bir devrime imza atmış bulunmakta. Projesi geliştirilmiş olan çoğu CBDC gibi DLT kullanan Bitcoin gibi kripto paralarla CBDC’ler arasında ise bazı farklar bulunduğu aşikar.
Öncelikle kripto para birimi Bitcoin ve Ethereum gibi blockchain ağları, katılımcıların erişim sağlayabildikleri ve işlem kaydedebildikleri, kullanıcının iznine dayalı olmayan açık blockchain ağlarını temsil etmektedir. Tamamıyla merkeziyetsiz bir yapıya sahip olan bu kripto paralar, herhangi bir kişiler veya oluşumlar tarafından oluşturulmamakta veya kontrol edilememektedir. Bu sebeple düzenlemeye gereksinim duymayan ve sansüre dayanıklı olan kripto paralar, CBDC’ler ile birkaç noktada farklılık gösterilebilmektedir.
Diğer yandan CBDC’ler, bir ülkenin merkez bankası gibi merkezi oluşumlar tarafından geliştirilebilmesi ve planlanabilmesi amaçlanmıştır. Birçok CBDC projesi tıpkı kripto para birimi Bitcoin gibi blockchain teknolojisine dayalı olmuş olsa da, bu blockchain ağları “izin onaylı”, yani sadece seçilmiş kişi ve oluşumların erişim sağlayabileceği veya değişiklik yapabileceği ağlar olacağı düşünülmektedir. Bu sebeple kripto paralardaki durumun tam aksine bu oluşumlar, istedikleri işlemleri bloke edebilme, hesapları dondurma ve adresleri engelleme yetkisini elinde bulundurduğunu da bilmekteyiz.
Öte yandan Bitcoin gibi birçok kripto para (stablecoin’ler hariç), kripto paranın değerini arttırmak için herhangi bir rezerv varlığı bulundurmamaktadır. Bunun tam tersi CBDC projeleri, bir yasal parayı temsil ettikleri için altın ve döviz rezervleri tarafından desteklenecek şekilde geliştirilmiştir.
Kripto paraların nasıl sınıflandırılacağı (emtia, menkul kıymet veya para birimi) hususunda da dünya genelinde belirsizlikler sürmektedir. Bu sebeple kripto paraların hangi kuruluşların denetim yetkisi altına gireceği tam olarak belli değil. Öte yandan CBDC’ler ise ülkelerin merkez bankası tarafından geliştirildikleri için yasal para statüsüne sahip olacaklardır. Merkez bankalarının denetimi altına girecekleri bildirildi.
CBDC’ler ne işe yarar?
Mevcut finans sistemi, giderek küreselleşen ve dijitalleşen dünyanın ihtiyaçlarını karşılamakta yeterli değil. Bu noktada CBDC’ler, finans sistemine büyük ölçüde yararlı olabilmektedir. Günümüzde anlık olarak mesajlaşma gibi imkanlar hayatımızın vazgeçilmez bir parçası olmuş iken, para aktarım hizmetlerinde ise işlemlerin tamamlanması saatler, hatta günler alabilmektedir. CBDC’ler ise aynı kripto paralar gibi dünyanın bir ucundan öteki ucuna dakikalar içerisinde para göndermeyi mümkün kılıyor.
Merkez bankası dijital para birimleri, bunun yanında aracılara olan bağımlılığın ortadan kalkması geleneksel para aktarım sistemlerine kıyaslandığında çok daha az ücretlerle para göndermeyi de mümkün hale getiriyor. Kripto paralara alakalı sorunlardan birisi olan illegal amaçlar için kullanım da CBDC’ler ile çözüme kavuşmuş durumda. Merkezi bir oluşum tarafından denetlenen CBDC’ler, illegal kullanımın tespiti halinde fonlara el koymaya veya işlemleri bloke etmeye imkanı verdiğini de kamuoyuna bildirdi.
Hangi ülkeler CBDC geliştirdi?
CBDC, Şubat 2021 tarihiyle birçok ülke için sadece bir proje. Bu projeyi hayata geçiren ülkelerden birisi de Venezuela. Venezuela, Şubat 2018 tarihinde petrol fiyatına sabitlenen bir CBDC olan Petro’yu piyasaya sürdüğü tarihe geçti. Ancak Petro, ülkede tahmin edildiği üzere yüksek bir kullanım sayısına ne yazık ki ulaşmış durumda değil.
CBDC çalışmalarını yürüten başka bir ülke de Çin oldu. Dijital yuan projesini birkaç yıldır geliştirmekte olan Çin, ilk CBDC testlerini geçtiğimiz sene nisan ayında başlattığını biliyoruz. CBDC konusunda en önde gelen ülkelerden biri olan Çin, dijital yuan testlerini sürdürmeye devam ediyor. Rusya da CBDC konusu araştırma aşamasında olan ülkelerin içinde yer alıyor. CBDC’nin ülkeye yararı olduğunu düşünen Rusya, 13 Ekim tarihinde konu üzerine araştırma yaptıklarını bildirmişti.
CBDC’lerin daha araştırma aşamasında olduğunu Avrupa’da da Avrupa Merkez Bankası (ECB), 2021 senesinde konuyla alakalı kesin bir karar almayı düşünüldüğü biliniyor. Türkiye de aktif CBDC projesi yürütüldüğü bilinmekte. Merkez Bankası Başkanı Naci Ağbal, Türkiye’nin merkez bankası dijital para birimi için “kavramsal” araştırma sürecinin bitmiş olduğunu ve pilot testlere 2021 senesinin yarısında başlanmasının planlandığını bildirdi.
